Projekt nekropolii sporządził znany wrocławski żydowski architekt Paul Ehrlich, który wraz ze swoim bratem Richterem zaprojektował we Wrocławiu kilka innych obiektów.
Powołano specjalną Komisję Cmentarną, kontrolującą budowę cmentarza. Wśród jej członków można wymienić: F. Pringsheima, E. Sachsa, J. Schottlandera, T. Oschinskyego, H. Neustadta oraz Heinricha Richtera - dyrektora zieleni miejskiej, który zaprojektował tu zieleń.
Paul Ehrlich już 4 lipca 1900r. przedłożył projekt kaplicy, kostnicy (domu przedpogrzebowego) oraz budynku zarządu cmentarza. Przedstawiony miesiąc później plan prac przewidywał, że do końca sierpnia 1900 roku zakończą się prace drenażowe, a do wiosny 1901 roku zostanie ukończone brukowanie alejek oraz wykonane zostaną pierwsze budynki cmentarne. Koszt projektu wyniósł 444 948 marek.
Kostnica Nowego Cmentarza Żydowskiego (autor: Marek Ścisły)
Cmentarz otwarto 14 lutego 1902r., a pierwszy pogrzeb odbył się na cmentarzu 12 marca 1902 r. Pochowano Salomona Branna, który miał 63 lata i był ojcem znanego historyka Żydów śląskich M. Branna.
Cmentarz zbudowany jest wzdłuż osi południe - północ, przebiegającej od głównej bramy. Po prawej stronie od wejścia znajdował się dwupiętrowy budynek zarządu cmentarza, a po lewej stronie kaplica połączona krytą galerią (arkadowym krużgankiem o długości 20 m) z budynkiem przedpogrzebowym (kostnicą). Budynek zarządu i kaplica dziś już nie istnieją.
Kaplica mogła pomieścić nawet 400 osób. Wzniesiono ją w stylu neoromańskim z nietynkowanej cegły. Wewnątrz zdobiona była malowidłami.
Tuż po otwarciu na cmentarzu uruchomiono małe gospodarstwo ogrodnicze, które dostarczało rośliny ozdobne dla cmentarza. Po otwarciu doskonalono odwodnienie cmentarza budując m.in zachowaną do dziś przepompownię.
Na początku pierwszej wojny światowej utworzono kwaterę żołnierzy żydowskich poległych na różnych frontach, którą ulokowano na przeciwko głównego wejścia na cmentarz. Oficjalnie nazwano tę część polem honorowym, na którego środku stanął pomnik zaprojektowany przez Paula Ehrlich. Monument miał za zadanie upamiętnienie wszystkich poległych w czasie wojny wrocławskich Żydów, którzy spoczęli w różnych zakątkach Europy. Na pomniku umieszczono 432 nazwiska poległych oficerów i podoficerów oraz sióstr Czerwonego Krzyża. Uroczyste otwarcie cmentarza honorowego nastąpiło 29 sierpnia 1920r.
Pomnik żydowskich żołnierzy poległych podczas I Wojny Światowej (autor: Marek Ścisły)
Cmentarz powiększono w 1918 roku do ponad 11 hektarów.
W latach 20. XX w. utworzono pole urnowe.
Pole urnowe z lat 20-tych XX w. (autor: Marek Ścisły)
W połowie czerwca 1943 r. – po deportacji do obozów wrocławskich Żydów - gauleiter NSDAP na Dolny Śląsk Karl Hanke postanowił o stworzeniu dla 600-700 osób żydowskiego pochodzenia (które albo pozostawały w małżeństwach z nie-Żydami, albo były określane przez hitlerowskie ustawodawstwo jako „mieszańcy”) tzw. stacji medycznej w budynku zarządu na terenie cmentarza.
Pacjentami tej placówki byli także żydowscy więźniowie obozów koncentracyjnych z terenu Wrocławia i okolic, których personel stacji medycznej miał obowiązek chować na cmentarzu. Między 20 maja a 20 sierpnia 1944 r. pochowano na nekropolii 16 kobiet i mężczyzn z Belgii, Francji, Holandii i Polski. Ich miejsce bezimiennego spoczynku znajduje się w pobliżu grobu rodziny Hadda, w północno-wschodniej części cmentarza.
W czasie działań wojennych 1944 - 45r. uległy zniszczeniu budowle cmentarne – kaplica i budynek zarządu cmentarza, przy czym w kaplicy zniszczony został tylko dach, a rozebrano ją po wojnie.
Cmentarz żydowski po wojnie ocalał, w przeciwieństwie do cmentarzy chrześcijańskich przyległych do niego. Te zrównano z ziemią i założono park. Jest użytkowany do dziś przez gminę żydowską. Nagrobki, które pojawiły się po II wojnie światowej, bardzo często – oprócz zmarłego – upamiętniały również jego rodzinę, którzy zginęli w czasie Holocaustu. Powstawały często z innych nagrobków i lokowane były wbrew pierwotnemu układowi planistycznemu.
Na cmentarzu, ogrodzonym betonowym murem, zachowało się – obecnie na powierzchni 11 ha – około 12 tys. nagrobków, w tym 150 dużych pomników.
Znajduje się tutaj grób Ludwiga Liftsūtza (12.11.1825-3.8.1913), który był z zawodu kucharzem oraz ojcem dr. Isaaca Liftsūtza, który stworzył euceryt, służący do produkcji popularnego kremu Nivea. Nagrobek zaprojektował Arthur Bock, bliski przyjaciel Oscara Troplowitza, który odkupił od Isaaca Liftsūtza patent na euceryt i rozpoczął produkcję słynnej maści.
Grób Ludwiga Liftsūtza projektu Arthura Bocka (autor: Marek Ścisły)
Ponadto na cmentarzu znajduje się nietypowy ohel - ewenement w skali kraju – gdyż stoi na grobie kobiety – Miny Ciry Majzel, żony słynnego rabina z Łodzi, Eliasza Chama Majzla. Ohel został postawiony ok. 1909 roku. To prosty murowany budynek, zbudowany na planie kwadratu, z otworem drzwiowym zwróconym w kierunku północno-wschodnim. Dziś wnętrze jest zdewastowane. Wewnątrz zachowała się inskrypcja poświęcona zmarłej.
Grób Miny Ciry Majzel (autor: Marek Ścisły)
Odnajdziemy tu również grób Selmara Steifmanna-Cerima (15.12.1860-11.05.1923) głównego kantora wrocławskiej synagogi w latach 1893-1923.
Grób Selmara Steifmanna-Cerima (autor: Marek Ścisły)
Przy ul. Lotniczej znajdują się również grobowce bankierów, kupców (m.in. rodziny Baraschów), profesorów uniwersyteckich (m.in. matematyka Ernsta Steinitza, filozofa Jacoba Freudenthala), lekarzy.
Źródła:
Frąckowiak M., 11.02.2021, WROCŁAW - cmentarz żydowski przy ul. Lotniczej 51, http://cmentarze-zydowskie.pl/wroclawlotnicza.htm,
Włodarczyk T., 2008, [w:] Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa
Wodziński M., 1998, Groby cadyków w Polsce. O chasydzkiej literaturze nagrobnej i jej kontekstach. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław
Ziątkowski L., 2000, Dzieje Żydów we Wrocławiu, Wydawnictwo Dolnośląskie